Ons energiesysteem verandert de komende jaren fundamenteel. Van een fossiel, centraal gevoed en gebalanceerd systeem gaan we naar een duurzaam, decentraal gevoed en gebalanceerd systeem. Daarmee komt onze energievoorziening middenin onze leefomgeving te staan.

Energiegemeenschappen en energyhubs bieden de mogelijkheid om gedeeltelijk los te komen van dat landelijke net en naar een lokaal/regionaal gedistribueerd energienet te gaan. Daarmee vormen de energy hubs en energiegemeenschappen het decentrale en gedistribueerde energiesysteem van De wereld van B. Deze lokaal balancerende energy hubs en energiegemeenschappen staan niet op zichzelf: ze blijven verbonden met het regionale en nationale elektriciteitsnet.

Een energiegemeenschap is een groep energienetgebruikers in de gebouwde omgeving die besluiten energie uit te wisselen of collectieve energieactiviteiten te organiseren via een open en democratisch systeem. Het kan gaan om individuele burgers, eventueel in samenwerking met lokale overheden of kleine ondernemingen. 

Energiegemeenschappen en energiehubs

Het afgelopen jaar hebben we een versnelling gezien in de ontwikkeling van energiegemeenschappen en energy hubs. De termen poppen niet alleen steeds vaker op bij mensen die bezig zijn met die energietransitie, ze zijn op diverse plekken in het land ook echt ontwikkeld of in ontwikkeling. Door de netcongestie wordt er nu op bedrijventerreinen overal in het land gezocht naar lokale oplossingen, zodat bedrijven toch verder kunnen verduurzamen en/of uitbreiden. We verwachten dat die ontwikkeling zich door zal zetten naar de gebouwde omgeving en dan vooral naar de nieuwbouwprojecten. We hebben een tekort aan woningen en ook daar zullen we op zoek moeten naar oplossingen om nieuwe woonwijken toch aan te sluiten op elektriciteit, ondanks de netcongestie.

Opwek en warmte geïntegreerd

Bij de energiegemeenschappen zien we dat de warmtevraag en de opwek van elektriciteit worden geïntegreerd. In Nagele wordt de elektriciteit die opgewekt wordt door zonnepanelen gebruikt om warmte te produceren en ondergronds te transporteren naar woningen. Betuwewind onderzoekt op dit moment of de opwek van de windmolens ook gebruikt kan worden voor een warmtenet in de Betuwe. Energiegemeenschappen gaan daarom bijna altijd over zowel opwek als warmte.

Local4Local

Local4local betekent samen met je energiegemeenschap je eigen energievoorziening organiseren volgens je eigen spelregels tegen een prijs die je ook zelf (samen) in de hand hebt. Dit is waar EnergieSamen zo snel mogelijk naar toe wil als coöperatieve beweging in de energietransitie. Met een consortium (waaronder Windunie, Zuidenwind, Grunniger Power, EnergieSamen Rivierenland, Agem, Deltawind en om | nieuwe energie) van dertien partners werkt EnergieSamen aan dit concept. De productie van duurzame energie is goedkoper geworden dan fossiele energie en de daaraan gekoppelde marktprijs van elektriciteit. Dat is de basis voor het project Local4Local. Het idee is dat inwoners voor hun energie niet meer betalen dan die kostprijs met een kleine plus erop. Lokaal opgewekte stroom wordt lokaal gedeeld met de leden van een energiegemeenschap. In een energiegemeenschap zijn de leden niet alleen groepen burgers, zoals gebruikelijk in een energiecoöperatie, maar kan iedereen in de lokale gemeenschap meedoen: burgers, bedrijven, gemeenten en maatschappelijk vastgoed.

Energiegemeenschappen als democratische vernieuwing

De energiegemeenschappen zijn een vernieuwende participatievorm. Net als bij het streven naar lokaal eigendom zijn inwoners immers eigenaar van hun eigen energievoorziening en participeren dus in het energiesysteem. Daarmee is het ook een vorm van democratische vernieuwing. De governance en de besluitvorming binnen zo’n energiesysteem vormt immers een nieuwe vorm van democratische besluitvorming, naast de bekende democratische instituties als de overheden en waterschappen. Deze nieuwe vorm zal zich moeten ontwikkelen met een goede democratische borging en haar plek moeten vinden tussen en een goede samenwerking vinden met de andere democratische instituties.

Van lokaal eigendom naar energiegemeenschappen

Energiecoöperaties leggen de focus steeds meer op het gehele energiesysteem: ze koppelen opwek aan warmte, opslag, laadinfra en/of waterstof. We voorzien een doorontwikkeling van energiecoöperaties naar energiegemeenschappen, waar inwoners en ondernemers lokaal regie nemen over hun eigen energievoorziening.

Dat vraagt iets van de energiecoöperaties, maar ook van overheden. Daarnaast kent de ontwikkeling naar lokaal balanceren en daarmee naar energy hubs of energiegemeenschappen vele uitdagingen, zowel institutioneel, technisch en sociaal-cultureel als op het gebied van governance. Om RES-regio’s hier zo goed mogelijk op voor te bereiden onderzoeken we, samen met onze partners, de Participatiecoalitie, het Nationaal Klimaat Platform en RVO/Duurzaam Door allerlei aspecten van energiegemeenschappen en wat dit betekent voor RES-regio’s, provincies en gemeenten. De uitkomsten van die onderzoeken komen in het najaar van 2024 beschikbaar als een online handreiking op deze website.

Podcast Particibeter over energiegemeenschappen en de mens in de energietransitie

Particibeter is een podcast over participatie in de energietransitie. NP RES heeft bijgedragen aan drie afleveringen in deze reeks. De eerste aflevering gaat over buurtbewoners en je relatie als overheid met hen, de tweede gaat over de rol van gemeenten bij inwonerinitiatieven, de derde over energiegemeenschappen: wat betekenen die voor participatie? Beluister hier de podcast Particibeter.