De kunstijsbaan in Alkmaar, onderdeel van sportcomplex De Meent, dateert uit de jaren 70 van de vorige eeuw. In 2016 werden de ijsbaan, de ijshal en de omliggende sportvoorzieningen uitgebreid en gerenoveerd op een voor die tijd duurzame manier. Toch zette dat de betrokkenen aan het denken, vertelt Meis de Jongh. ‘Bij het koelen van de ijsbaan komt een enorme hoeveelheid warmte vrij. Die werd gewoon de lucht in geblazen. Terwijl de verwarming van de gebouwen op gas draaide. Dat moest toch anders kunnen?’
Alkmaar is Europese voorbeeldstad
De manager beheer en onderhoud bij De Meent, Matthé Laan, kreeg binnen de gemeente Alkmaar, eigenaar van het sportcomplex, de handen op elkaar voor een plan om De Meent verder te verduurzamen. Maar daar was geld voor nodig. Meis: ‘Toen is het de gemeente Alkmaar in 2019 gelukt om met een consortium van een groot aantal partijen, onder aanvoering van New Energy Coalition, een Europese subsidie binnen te halen en een voorbeeldstad te worden van POCITYF. Dat is een project van de Europese Unie om historische steden groener en leefbaarder te maken via gebieden of gebouwen die meer duurzame energie opleveren dan ze zelf gebruiken. De verduurzaming van De Meent is een van de grotere projecten in POCITYF.’ Meis is projectmanager voor POCITYF en projectleider voor de verduurzaming van De Meent.
De subsidie maakte het mogelijk om het plan om De Meent energieneutraal – of liever nog energieleverend - te maken, uit te voeren. ‘Kern van het plan was om de warmte die vrijkomt bij het koelen van de ijsbaan via buffervaten en warmtekoudeopslag te gebruiken voor verwarming van het tapwater, voor verwarming van de gebouwen op het complex in de winter en voor koeling in de zomer’, legt Meis uit. ‘Daarnaast wilden we met zonnepanelen op de gebouwen en een solar carport onze eigen energie opwekken en opslaan in een batterij. We zouden dat allemaal goed op elkaar gaan afstemmen met een energiemanagementsysteem: een zogenoemd grid control platform.’
Meis de Jongh laadt haar auto op onder de solar carport.
Verduurzaming zonder extra belasting stroomnet
Mooie plannen, totdat netcongestie roet in het eten dreigde te gooien. In december 2022 kreeg Alkmaar een waarschuwing van de netbeheerder dat de gemeente de grens van het energiecontract overschreed en dat er geen ruimte op het net was voor uitbreiding. ‘Toen brak de paniek in ons project wel even uit’, zegt Meis. ‘Wij zouden extra vermogen nodig hebben, we wilden immers van het gas af en gaan elektrificeren.’ De gemeente zat niet bij de pakken neer, maar scherpte de plannen aan. Meis: ‘We namen eerst kortetermijnmaatregelen om energie te besparen. We gingen bijvoorbeeld over op ledverlichting en we vervingen de blowers langs de boarding van de ijsbaan door een alternatief dat geen stroom kost. Daarnaast bedachten we oplossingen om energie slimmer te gebruiken. Zo verhoogden we het aantal zonnepanelen en breidden we de geplande batterij uit, waardoor we nog meer zelfvoorzienend werden.’
Met deze en andere maatregelen lukte het om het project uit te voeren zónder het elektriciteitsnet extra te belasten. ‘Doordat we op energie besparen, onze zelf opgewekte energie opslaan en onze energiestromen beter managen, gebruiken we nu zelfs minder stroom dan voorheen’, zegt Meis niet zonder trots. ‘En de restwarmte van de ijsbaan levert meer warmte dan we zelf nodig hebben, zodat we ook omliggende gebouwen ermee kunnen verwarmen. Intussen zijn we helemaal van het gas af.’
Zorg voor afstemming, back-up en technische kennis
Tijdens de verbouwing en verduurzaming bleef De Meent gewoon open, aldus Meis. ‘De gebruikers hebben er weinig tot niets van gemerkt.’ In juni 2023 werd het project feestelijk opgeleverd. Eind goed, al goed? ‘Nou, we lopen nog steeds tegen hobbels aan, hoor’, lacht Meis. ‘We zijn het systeem ook deze winter nog aan het optimaliseren.’ Eén van die hobbels was bijvoorbeeld dat de batterij uitviel. ‘En dat midden in de winter’, zegt Meis. ‘Dat bleek te komen doordat de producent van de batterij op dat moment een systeemupdate uitvoerde, zonder de andere partners daarvan op de hoogte te stellen. In het vervolg moet dat natuurlijk in de zomer gebeuren.’ Een soortgelijk probleem ontstond toen de zonnecarport door een aanrijding was beschadigd en daardoor een deel van het systeem uitviel. ‘Ook toen duurde het even voordat we ontdekten wie daarvoor verantwoordelijk was en met wie we hierover moeten communiceren.’
Dat brengt Meis op een van de belangrijkste geleerde lessen: afstemming. ‘Vroeger had je gewoon één gas- en één stroomleverancier, die altijd leverden. In een integraal duurzaam energiesysteem zoals het onze, heb je met zes aparte leveranciers te maken. Dat is een uitdaging die wij vooraf hebben onderschat. Het kost veel overleg en afstemming om ervoor te zorgen dat alles blijft werken. En je moet een back-up hebben voor als er iets gebeurt.’
Daarnaast zijn systemen als deze behoorlijk ingewikkeld. ‘Je hebt dus mensen nodig die het snappen’, zegt Meis. ‘Ook bij de gemeente. Als je die technische kennis niet zelf in huis hebt, moet je die inhuren.’ Een laatste geleerde les, aldus Meis: kijk als het gaat om de kosten niet alleen naar de investering, maar ook naar de exploitatie. ‘De investering kan qua omvang best meevallen, maar als de kosten van de exploitatie de pan uitrijzen, kan het niet uit. Je wilt toch ook de toegangskaartjes van je complex betaalbaar houden.’
Van project naar visie en beleid
In het algemeen ervaart Meis dat bij gemeenten een omslag in het denken nodig is. ‘De voorzieningen van de gemeente krijgen een andere rol. Je sportzaaltje wordt een energiehub’, zegt zij. ‘Verduurzaming is nu meestal nog een project, maar moet op den duur gemeentelijk beleid worden, met een visie. Wil je als gemeente energie gaan leveren? Zo ja, hoe? Daar moet je over nadenken en strategische beslissingen over nemen.’ Alkmaar is een voorbeeld voor andere gemeenten. ‘Verschillende andere ijsbanen komen bij ons kijken hoe wij de verduurzaming hebben aangepakt’, zegt Meis. Wat raadt zij hen aan? ‘Ga het gewoon doen’, zegt zij. ‘Je hoeft niet van tevoren alles al te weten. Sta open voor innovatie en wees niet bang om fouten te maken. Neem minstens een jaar om je systeem te optimaliseren. Al doende leer je!’
Meer informatie:
Contact: