Deze brief is een reactie op een voorgaande brief van Geert Teisman, lees deze hier.

Dag Geert,

Dank voor je indringende en prikkelende brief. Ik kan een heel eind in je redeneerlijn meegaan. Ik kom daar uiteraard op terug. Maar zoals je zelf aan al aangeeft raak je me ergens onderweg ook kwijt. Vooral omdat ik in jouw brief de onderliggende impliciete premisse meen te halen dat we als ‘volk’ een gedeeld toekomstbeeld hebben dan wel kunnen realiseren. Natuurlijk wil iedereen een goede toekomst voor de volgende generaties. Maar hoe die toekomst eruit ziet en hoe daar te komen is in mijn ogen ook een strijd tussen beelden, waarden, belangen en perspectieven. Ik zie dat overigens niet als een probleem. Mits we op vreedzame wijze in dialoog voorwaarts blijven struikelen.

De beeldspraak van de lange en kronkelige weg spreekt me in ieder geval zeer aan. Het leven, zowel op individueel als maatschappelijk niveau, is inderdaad doorgaans een long and winding (en soms ook ‘bumpy’) road. Wist je trouwens dat ik Beatles fan ben? Ik heb met mijn bandje zelfs een paar keer in The Cavern in Liverpool mogen optreden, a long time ago.

Ik weet niet of je de tekst helemaal tot je hebt genomen, maar uit jouw context maak ik op dat de long and winding road uiteindelijk wel tot een bestemming leidt. Zelf beluister ik het lied anders. De hoofdpersoon (Paul McCartney zelf?) vindt zichzelf uiteindelijk altijd weer terugvindt aan diezelfde winderige weg en bereikt nooit zijn bestemming. Anders gesteld, het lied geeft in mijn ogen uitdrukking aan een onvervuld verlangen. Dat is enerzijds tragisch, anderzijds is het de energie waarop we voortgaan en het leidt in ieder geval tot prachtige liedjes. Maar dat terzijde.

Waar ben ik het met je eens: elke generatie ervaart inderdaad verandering. Deels omdat men zelf de behoefte voelt zaken te veranderen (is er ooit een nieuwe generatie geweest die het allemaal wel best vond?) dan wel omdat de omstandigheden daartoe nopen. Ik wil wel waken voor chronocentrisme: het idee dat het huidige tijdperk het meest heftige en dynamische in onze geschiedenis is tot op heden. In mijn ogen zal de toekomst dat uit moeten wijzen. Ik vermoed dat eerdere generaties minstens zulke heftige en existentiële dynamiek hebben moeten doorstaan. Ik noem oorlog, ziekten, een industriële revolutie, en nog zo wat.

Dat neemt niet weg dat we met de huidige generatie best wel wat te doen hebben, en dat is een eufemisme. De opgaven buitelen over elkaar heen, er is alom behoefte aan richting en een handelingsperspectief en gelijktijdig ervaren velen een gevoel van verlamming en stagnatie.

Misschien omdat we beiden kenniswerkers zijn ben ik het met je eens dat het een illusie is dat we over volledige kennis beschikken om rationeel te handelen. Omdat ik niet weet wat we (nog) niet weten, blijf ik weg van percentages. Jij vertaalt rationeel in termen van ‘het algemeen belang’. Als ik die redeneerlijn doortrek zou dat betekenen dat – mochten we ooit over volledige kennis beschikken – we rationeel het algemeen belang zouden kunnen dienen. In mijn ogen is dat een fictie en een ontkenning van het gegeven dat mensen met beschikking over dezelfde kennis van inzicht kunnen verschillen. Daar schuurt het fors bij mij. Het leidt in mijn ogen tot een technocratische benadering van de vooruitgang, ook al verpak je die in een iteratief en adaptieve aanpak. En is de mens wel een rationeel wezen …?

Ik ken je goed genoeg om te weten dat je het zo waarschijnlijk niet bedoelt. Dat maakt ook dat ik geniet van onze correspondentie. Het scherpt de gedachten en dwingt tot introspectie.

Ik ben vooral nieuwsgierig naar wat je ervan weerhoudt te onderkennen dat mensen – met beschikking over dezelfde kennis – verschillende opvattingen over de weg voorwaarts en de gewenste toekomst kunnen hebben? Of misversta ik je? Ik vind dat juist het wezen van democratie, dat je vanuit verschillende overtuigingen, belangen en waarden tracht tot verbinding en vooruitgang te komen waarbij de meerderheid juist ook minderheden recht wil doen. Conform het uitgangspunt van de zogeheten ‘deep democracy’. Mogelijk dat je dat bedoelt met je ‘openingsbod’ en de ruimte aan anderen om daar op een andere wijze invulling aan te geven?

Het wezen van vooruitgang is in mijn ogen gebaseerd op het onderkennen dat we uiteindelijk in balans met elkaar en de planeet onze toekomst moeten vormgeven, daarbij verschillende opvattingen naast elkaar mogen bestaan, pijnlijke keuzes verzacht kunnen worden en de meerderheid de pijn nimmer op een minderheid mag afwentelen.

En ja, ik ben het met je eens, qua proces en inhoud is de opgave ongelooflijk complex, qua uitgangspunten en onderliggende waarden is het in mijn ogen redelijk overzichtelijk.

Op het einde van je brief vraag je of je te theoretisch bezig bent. Ik zou dat een gek verwijt vinden als iemand dat over jou zou zeggen. De waarde van een ‘theoreticus’ is juist dat ie kan analyseren en reflecteren zonder de ballast van de soms weerbarstige praktijk. Zelf heb ik in mijn verschillende rollen ervaren hoe praktisch een theorie kan zijn. Wie weet, vind jij me te praktisch …. Ik koester vooral de oprechtheid elkaar (en mogelijk de meelezers) te blijven scherpen in onze zoektocht.

Co Verdaas