Openbare briefwisseling

Dag Geert,

Ik moest even bijkomen van je brief. Sommige passages heb ik meerdere keren gelezen. Niet omdat ze onduidelijk zijn, maar omdat ik ze goed wilde laten doordringen. Je hebt een paar pessimistisch getinte observaties, soms verpakt in een vraag. Zoals deze: “is het ook jouw waarneming dat de echte situatie in organisaties onbelangrijker wordt en dat methoden om anderen de schuld te geven van ongewenste situaties belangrijker worden?” Of in het begin van je brief waarin je schrijft dat “… juist de verwarring blijkbaar legitimeert om over onze opgaven vooral simpel te blijven denken: het is de schuld van anderen en eigenbelang eerst.”

Toen ik deze passages herlas en in mijn hoofd liet rondgaan klonk het bijna alsof je de hoop hebt opgegeven. Ik vroeg me zelfs even af, heeft een antwoord sturen nog wel zin? Gelukkig eindig je met een aantal lessen waaruit ik opmaak dat je wel degelijk nog vervuld bent van hoop. Immers, waarom zou je lessen trekken als er geen hoop is op een mooie toekomst?

Ik ga graag op een aantal van je vragen en observaties in Geert. Niet om je te overtuigen van mijn gelijk. Ik wil er eerder een perspectief naast zetten. En ja Geert, ik heb ook mijn mindere dagen waarop het donker is en ik me machteloos voel bij het volgen van het nieuws. Gelijktijdig dwingt het me ook tot introspectie en voedt dit het besef hoe goed we het hier hebben. Er mag aan mij iets gevraagd worden om het voor anderen beter te maken, in Nederland en daarbuiten. Lost dat iets op? Neen. Maar het is een breder gedragen besef zo merk ik in mijn eigen omgeving, en mogelijk begint verandering met dat besef …

In het begin van je brief schrijf je over het reptielenbrein en dat we ons laten leiden door angst. Ik kan je observatie en zorgen voor een groot deel volgen, al ben ik evenmin neuroloog. Deze passage raakte me echter zeer, ook persoonlijk. Doorgaans hou ik privézaken en werk strikt gescheiden, maar omdat jouw passage me zo raakte wil ik die persoonlijke dimensie niet bij me houden. Zoals je wellicht weet ben ik ruim 3 jaar terug ontsnapt aan de dood. Tijdens het zwemmen in het grintgat achter ons huis scheurde op 17 mei 2022 de binnenwand van mijn aorta af richting hart (dissectie type A). De statistieken laat ik even voor wat ze zijn, maar ik koester sindsdien elke dag als een bonusleven. Na mijn revalidatie werd mij op het hart gedrukt vooral te blijven bewegen, zij het op een minder intensief niveau. Oh ironie, zwemmen stond ongeveer bovenaan als meest wenselijk type inspanning zo werd mij bij de revalidatie verteld.

Nou Geert, ik kan je verzekeren dat het reptielenbrein het dat eerste jaar ruimschoots heeft gewonnen van de neocortex. Ik durfde het water niet in en de keren dat ik het probeerde brak ik simpelweg, alles blokkeerde. En ook nu, ruim 3 jaar later, doe ik mezelf nog elke keer een beetje geweld aan als ik ga zwemmen. Ik heb nog geen enkele keer helemaal vrij in mijn hoofd ontspannen kunnen zwemmen. En wellicht ga ik dat ook nooit meer beleven.

Ik schrijf dit niet om het over mezelf te hebben (al helpt het wellicht bij de verwerking), maar om te illustreren dat ik uit eigen ervaring weet hoe ingewikkeld het is je reptielenbrein te negeren. Zelfs toen mij werd verteld hoe mijn hersenen werkten en zwemmen juist goed voor me was en ik geen enkel fysiek extra risico liep door te zwemmen lukte het me een jaar lang niet om te zwemmen …

Wordt van (irrationele) angsten misbruik gemaakt zoals jij schrijft? Ongetwijfeld. Gelijktijdig heeft mijn ervaring me geleerd dat bescheidenheid gepast is als het over de angst van wie dan ook gaat en het gedrag dat daaruit voortkomt. Ik beschouw mezelf als rationeel en zelf-reflectief, maar kon niet om mijn reptielenbrein heen. Ik kon pas weer zwemmen nadat ik mijn angsten had omarmd en tegen mijn reptielenbrein zei “ik snap dat je bang bent”, prima, maar ik wil toch weer proberen te zwemmen. Zo kon ik stap voor stap weer het water in en na een jaar weer een paar slagen zwemmen.

Ik weet, persoonlijke (n=1) ervaringen laten zich niet zonder meer vertalen in generieke inzichten. Toch durf ik er een les uit te trekken in aanvulling op die van jou: pas als we de angsten van mensen serieus nemen en die angsten er mogen zijn, komen we wellicht stap voor stap verder met elkaar.

Kortom Geert, ik kan je helemaal volgen als je schrijft – geheel in lijn met de transitieleer – dat de opgaven waar we in de energietransitie voor staan omgeven zijn met onzekerheid en dat de transitie niet volgens een lineair traject zal verlopen. En ja, in een onrustige wereld leidt onzekerheid ongetwijfeld nog sneller tot angst en dus weerstand. En toch zullen we met elkaar moeten gaan zwemmen, om dat voorbeeld nog een keer te gebruiken.

Als jouw doel is (en ik deel dat!) organisaties (en dus mensen) te laten zwemmen, dan begint dat misschien wel met het (h)erkennen van de angsten die ze ervan weer houdt in het diepe te springen. Ik doe dat ook niet altijd goed, ik ben soms ook ongeduldig en mopper dan op de gegroeide en zelfgecreëerde systemen die het ons lastig maken om stappen te zetten. Maar die analyse alleen helpt ons niet verder. Ik zie het veel meer als een zoektocht waarbij we èn afscheid moeten nemen van een sectoraal en lineair georganiseerd stelsel van regelingen en kaders èn in het diepe moeten springen. Maar dat lukt alleen als we elkaar vasthouden.

Ik zie in veel organisaties vooral betrokken mensen die net als jij af en toe aanlopen tegen de beperkingen die ‘het systeem’ hen oplegt. Dat systeem is echter een gevolg van menselijk handelen, dus kunnen we het veranderen. Dat gaat niet vanzelf en er liggen geen recepten klaar. Daarom moest ik sommige passages van jouw brief een paar keer lezen. Ze raakten me – mede vanwege mijn eigen geschiedenis – niet alleen in het hoofd, maar ook in het hart. In al die organisaties werken honderden mensen elke dag keihard om in een complexe realiteit iets voor elkaar te boksen. Kan dat beter en moet het anders? Ongetwijfeld, en kritische reflectie hoort daar zonder meer bij. Dank dat je me ook in het hart raakte Geert en me daarmee ‘dwong’ meer te laten zien dan ‘de ratio’. En misschien is dat wat vaker nodig is, dat we elkaar ook in het hart weten te raken, vanuit het vertrouwen dat we uiteindelijk allemaal streven naar een volhoudbare toekomst.

Geert, dit is de laatste briefwisseling in het kader van NP RES. Ik vond het een eer met je te kunnen corresponderen. Bedankt voor je kritische reflecties die me altijd weer dwongen tot nadenken, introspectie en verdieping. Op naar de toekomst!

Tot ziens

Co