De voortgangsdocumenten van de energieregio’s zijn als cadeautjes in mijn postvak. De energieregio’s schrijven over de ontwikkelingen en reflecteren erop. Hoe het staat met de voortgang in de regionale energiestrategie, hoe de opgave breder werd, en hoe ze het werken en organiseren erop aanpasten. Elke regio met z’n eigen couleur locale. Al lezend voel ik me deelgenoot van hun onrustige reis.
Transitie is ongemak. Hans Vermaak, mijn oude docent Veranderkunde, hield voor bestuurders en ambtenaren betrokken bij de RES, laatst een masterclass over transitie en ‘de logica van de lappendeken’, de titel van z’n laatste boek. Hij hield ons voor dat een transitie per definitie complex is, dat je er lang en traag aan moet werken. Dat er spanning is tussen de grootse verandering die nodig is en menselijke maat. Hoe kun je iets grootschaligs willen bereiken en tegelijk klein zitten te ‘frutten’? Zijn antwoord: het vraagt verbindingswerk om coherente verandering voor elkaar te krijgen, een wirwar van lijntjes tussen de praktijk van overal, en van verschillende arena’s, zoals markten, overheden, beleid, en de samenleving zelf. Complexe vragen verlangen een ‘genetwerkt’ antwoord.
De energieregio’s zijn in de diepte aan het werk op hun eigen ‘eiland’, tussen - en ook binnen - de eilanden lopen tal van lijntjes en verbindingen. Zo gezien is er sprake van een eilandengroep, een archipel. Ieder eiland heeft z’n eigen kwaliteiten en karakteristieken, maar er zijn ook veel overeenkomsten. En voortdurend ontstaan er nieuwe ‘eilandjes’ waar mensen met elkaar aan de slag gaan met nieuwe vragen zoals opslag, energiehubs, en warmtebedrijven.
In de ‘foto’ van de RES zien we dat in de hele archipel wind- en zonneprojecten stilvallen door gebrek aan investeringszekerheid, netcongestie, minder ruimtelijke mogelijkheden, en door des- en misinformatie. Dat is zorgelijk want we hebben die duurzame elektriciteit hard nodig voor nieuwe woningen, bedrijventerreinen en elektrisch vervoer. In de 30 regio’s zoeken overheden, netbeheerders, inwoners en bedrijven samen naar oplossingen. Ze proberen opwek, opslag en besparing steeds beter met elkaar te verbinden.
Het vraagt veel ambachtelijk verbindingswerk van volksvertegenwoordigers, bestuurders en vakmensen om de energietransitie ondanks alle belemmeringen verder op weg te helpen. Een kwestie van voortdurend rondkijken wat er speelt, bedenken welke verbindingen zinnig zijn om tot oplossingen te komen, die oppakken en het belang uitleggen. Hans onderscheidt drie dimensies van verbinden. ‘Spreiden’ is verbindingswerk tussen vakmensen die hun know how delen. ‘Schakelen’ is het verbinden van werelden, het aansluiten bij mensen uit een ander vak, zonder op elkaars stoel te gaan zitten. En ten derde ‘spitten’, dit is als de manier van denken en handelen moet verschuiven, en een paradigmaschuif nodig is.
Tussen de regels van de rapportages van de energieregio’s door begrijp ik hoe taai dit werk is in de praktijk. Dat belangen botsen en conflicten ontstaan, dat het stilvalt en dat de betrokkenen zich herpakken. Ze doen dit steeds weer, al zie je dat niet als je vanuit een helicopter hoog over de archipel vliegt. Het schuurt, natuurlijk! Als het makkelijk was heette het niet transitie. Maar ze houden elkaar wel vast op en tussen de eilanden, en ze maken stappen tegen de verdrukking in.
Dit verdient zacht licht, een milde kijk op de zaak, en bovenal respect en waardering voor ieders inzet.