Langs de kust van de randmeren bij Harderwijk waait het meestal flink. Dat biedt mogelijkheden voor windenergie, dacht de gemeente een aantal jaren geleden bij het opstellen van plannen om klimaatneutraal te worden. Harderwijk zocht en vond, samen met Waterschap Vallei en Veluwe, drie locaties om windturbines te plaatsen: twee op braakliggende kavels van de gemeente op bedrijventerrein Lorentz en één bij de rioolzuiveringsinstallatie op hetzelfde bedrijventerrein. Ook de provincie ondersteunde deze ontwikkeling. Het plan ontstond om de windturbines als gemeente zelf te gaan ontwikkelen, bouwen en exploiteren. Begin 2020 vertelde Nienke van Keimpema van de gemeente Harderwijk over dit project. Hoe staat het er nu, zo’n twee jaar later, mee?

Hoogtebeperking

‘Het gaat goed’, zegt de huidige projectleider Leon Pulles, die er ook al vanaf het begin bij is betrokken. ‘Stap voor stap komen we steeds verder. Najaar 2020 hebben we de vergunning gekregen en in april 2021 is de SDE++-subsidie toegekend. Wel zijn we lang met de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) in gesprek geweest over de hoogte van de windmolens. Tijdens een bezoek aan het testveld in Lelystad bleek dat mensen het hoogteverschil niet goed zien, en hadden we, vooral vanwege de grotere duurzame energieopbrengst, gekozen voor windmolens van 200 meter hoog, in plaats van 150 meter. De ILT voorzag problemen met de aanvliegroute van kleine vliegtuigen naar Lelystad. Het projectteam en experts hadden daar een andere mening over, maar we hebben hen niet kunnen overtuigen. Uiteindelijk hebben we toen de keuze gemaakt voor turbines van 150 meter hoog.’ Harderwijk kon de businesscase toch sluitend krijgen, omdat er in de SDE++-regeling een speciale categorie was voor windturbines die te maken kregen met hoogtebeperking. De lagere financiële opbrengst wordt daardoor deels gecompenseerd. ‘Maar’, merkt Leon op, ‘vanwege de hoeveelheid op te wekken duurzame energie hadden we natuurlijk liever de hogere windmolens gehad.’

Winsten delen

Harderwijk was de eerste gemeente in Nederland die besloot zelf een windmolenproject te gaan ontwikkelen en bouwen. Intussen zijn meer gemeenten ermee bezig, bijvoorbeeld het Limburgse Echt-Susteren. Kan Leon het gemeenten aanraden? ‘Het biedt zeker voordelen om als gemeente zelf te investeren in de ontwikkeling en bouw van windmolens. Het belangrijkste voordeel is dat je als gemeente midden in de lokale samenleving staat. Inwoners zien de gemeente vaak als een meer betrouwbare partner dan een commercieel bedrijf. Bovendien kun je als gemeente betere de integrale belangenafweging maken en makkelijker de winsten delen met de omgeving, want de gemeente investeert weliswaar in de molens, maar ontvangt zelf ook de opbrengsten als ze gaan renderen. De gemeente Harderwijk wil de winst in een fonds stoppen waarmee duurzame projecten ondersteund worden. Op die manier dient de bouw van de molens als voorbeeldproject, dat weer andere duurzame initiatieven mogelijk maakt.’

Lange adem

Maar er zijn ook uitdagingen, erkent Leon. Je moet als gemeente vooral kijken of de rol van ontwikkelaar en investeerder bij je past. ‘Harderwijk is een ondernemende gemeente, met een college, een wethouder en ambtenaren die hier graag de schouders onderzetten. Dat helpt.’ Een voorwaarde is – aldus Leon - dat je gemeente financieel gezond is. Bovendien is het een voordeel als je ervaring hebt met gebiedsontwikkeling of ontwikkeling van bedrijventerreinen. ‘Je moet ook beseffen dat je als gemeente investeringsbeslissingen moet nemen. Is de besluitvorming in je college en gemeenteraad daarop ingericht en heb je er voldoende expertise voor in huis? En voor wind geldt dat het altijd projecten van lange adem zijn. Dat betekent dat een project niet in één collegeperiode is afgerond en dat dus op een andere manier continuïteit gewaarborgd moet zijn.’

Samenwerking Waterschap

De gemeente Harderwijk voert het project uit samen met Waterschap Vallei en Veluwe.

Joep van Doornik, projectleider namens het waterschap: ‘Er komt een windmolen op onze rioolwaterzuivering. Daar staat al een biogasinstallatie, die duurzaam gas opwekt uit afval. Ook komen er 8.000 zonnepanelen en gaan we met warmte uit het rioolwater de huizen in de nabijgelegen wijk Waterfront verwarmen. Met de windturbine erbij wordt dit een centrale locatie waar energie uit zon, wind, water en bodem samenkomen in een energiehub. In 2019 waren we als waterschap al energieneutraal. Nu willen we ‘klimaatpositief’ worden: niet alleen de uitstoot van CO₂-verminderen, maar ook positief bijdragen aan leefomgeving. Die doelstelling halen we niet zonder wind. Uniek is dat alles op deze locatie samenkomt en dat de overheden een voortrekkersrol vervullen in het lokaal vooruit helpen van de energietransitie.’

Jongerenambassadeur

Als lokale overheid investeren in windenergie is absoluut de moeite waard, vindt Leon. ‘Ook doordat je de rendementen deelt met bedrijven en inwoners, leidt dat tot betrokkenheid en draagvlak. In Harderwijk zijn maar tien zienswijzen ingediend, vaak zijn dat er wel minimaal veertig. Bovendien zijn bij de Raad van State slechts twee bezwaren binnengekomen. Omdat de molens op een bedrijventerrein komen, zijn er weinig omwonenden die er last van kunnen hebben, maar we besteden ook veel aandacht aan goede communicatie. We werken met bewonerspanels, een klankbordgroep en met ambassadeurs. Sinds dit jaar hebben we een jongerenambassadeur, Maartje Smit. Via het Instagramaccount Harderwind betrekt zij jongeren bij het windproject en vraagt zij bijvoorbeeld ideeën van jongeren die we met het duurzaamheidsfonds kunnen gaan uitvoeren. Zij krijgt daar veel positieve reacties op. We zijn ook met basisscholieren naar een windpark in de Noordoostpolder geweest. En middelbare scholieren konden via een Wind Challenge ideeën inbrengen voor het duurzaamheidsfonds.’

Kansen voor wind

De komende tijd staat in Harderwijk onder andere in het teken van het voorbereiden van de aanbesteding, het verder vormgeven van de samenwerking met het waterschap in een gezamenlijke entiteit, en het uitwerken van het duurzaamheidsfonds. Daarnaast is het wachten op een uitspraak van de Raad van State op de twee bezwaren die zijn ingediend. Leon: ‘Mede door de uitspraak van de Raad over milieunormering bij windturbines, lopen de wachttijden helaas op. We hadden vóór de vorige zomer al een uitspraak verwacht, nu hopen we op eerste kwartaal 2022.’ Leon ziet, ondanks de soms lastige trajecten, volop kansen voor wind op land als onderdeel van een mix met andere duurzame energiebronnen. ‘Het is een mooie vorm van duurzame opwekking die kan bijdragen aan balans in het energiesysteem van de toekomst. Waarbij het essentieel is dat we een duidelijk beeld krijgen van hoe we willen dat dat systeem er in 2050 uitziet. Dan weten we waar we op afkoersen, en kunnen we daar op sturen.’ 

Meer informatie

Windenergieproject gemeente Harderwijk

Contactpersoon

Leon Pulles l.pulles@harderwijk.nl