Bij het zuiveren van rioolwater blijft slib achter. Door dat slib te vergisten, produceren de waterschappen in ons land al geruime tijd biogas. Zoals bijvoorbeeld het Hoogheemraadschap van Delfland. ‘Daar wordt al zo’n twintig jaar biogas gemaakt’, vertelt Oscar Helsen, tot voor kort werkzaam bij Delfland, nu bij het ministerie van I&W. ‘In het verleden gebruikten we dat biogas om er via warmtekrachtkoppeling (WKK) stroom en warmte voor eigen gebruik mee op te wekken.’
Van biogas naar groen gas
Biogas kan ook opgewaardeerd worden tot aardgaskwaliteit. Dan heet het groen gas. In 2017 was het Hoogheemraadschap van Delfland op een van de waterzuiveringen toe aan een nieuwe WKK-installatie. ‘Toen besloten we om het biogas daar niet meer in een WKK te gebruiken, maar het te gaan opwerken tot groen gas’, zegt Oscar, ‘onder andere omdat we een deel van de warmte die we met de WKK opwekten, niet volledig konden benutten en omdat we nog verder wilden verduurzamen. We bouwden daarom bij deze waterzuivering, in Vlaardingen, een installatie om van biogas groen gas te maken.’ Dat bleek een goede keuze: qua businesscase kon het uit en het waterschap kon zo 1,2 miljoen kuub groen gas invoeden in het gasnet. Inmiddels heeft het Hoogheemraadschap van Delfland ook groengasinstallaties bij andere waterzuiveringen, zoals bij AWZI Houtrust in Den Haag en AWZI Harnaschpolder in Den Hoorn.
Aardgas, maar dan duurzaam
Op dit moment wordt zo’n 85% van het slib van de ruim 300 waterzuiveringen in ons land verzameld en in vergistingsinstallaties omgezet in biogas. Steeds vaker kijken waterschappen of ze dat biogas kunnen opwerken tot groen gas. Omdat dit duurzame gas dan dezelfde kwaliteiten heeft als aardgas, kan het nog beter benut worden dan biogas. ‘Groen gas is een belangrijk onderdeel in de duurzaamheidsambities van de waterschappen’, vertelt Rafaël Lazaroms van de Unie van Waterschappen. ‘In 2008 startte een groep innovatieve waterschappers de Energiefabriek, later omgedoopt tot Energie- & Grondstoffenfabriek. Dat netwerk van alle Nederlandse waterschappen zet zich ervoor in om van de afvalwaterzuiveringen echte ‘energiefabrieken’ te maken, waar energie en grondstoffen uit het afvalwater worden hergebruikt. Het produceren van biogas en groen gas is daar een voorbeeld van.’
Aquathermie, wind en zon
Paul Koemans is landelijk voorzitter van de Stuurgroep Energie- & Grondstoffenfabriek. En hij is directeur bij Waterschap De Dommel, dat sinds 2016 ook biogas en groen gas produceert en levert aan het gasnet. ‘De bussen in Oost-Nederland rijden op ons groene gas’, zegt hij trots. ‘We verzamelen het slib van onze acht waterzuiveringen in één installatie in Tilburg, waar het wordt omgezet in biogas en vervolgens opgewerkt tot groen gas. We doen dat nu nog samen met afvalverwerkingsbedrijf Attero, maar vanaf eind 2022 gebeurt dat in een eigen groengasinstallatie die in aanbouw is in Tilburg.’ Het produceren van biogas en groen gas is, net als bij andere waterschappen, onderdeel van het strategische duurzaamheidsbeleid van De Dommel, zegt Paul. ‘We onderzoeken daarnaast bijvoorbeeld ook de mogelijkheden van aquathermie en bieden op onze eigen terreinen ruimte voor windmolens en zonnepanelen.’
Productie verhogen en versnellen
Op dit moment verbruiken we in Nederland bijna 40 miljard kuub aardgas per jaar. Ongeveer 8 miljard daarvan wordt ingezet voor verwarming van de gebouwde omgeving. De ambitie is om in 2030 2 miljard kuub groen gas te produceren, nu is dat in totaal nog maar 200 miljoen kuub. Blijft groen gas niet een druppel op een gloeiende plaat? ‘Dat is een reële vraag’, zegt Rafaël. ‘Maar toch is investeren in groen gas voor waterschappen, naast aquathermie, zon en wind, zeer de moeite waard. We zullen alle mogelijkheden moeten benutten om niet meer afhankelijk te zijn van aardgas. De oorlog in Oekraïne bevestigt de noodzaak daarvan, bovendien maken de stijgende aardgasprijzen groen gas rendabeler. En we moeten niet vergeten dat elektriciteit en warmte communicerende vaten zijn. Hoe meer groen gas we opwekken, hoe minder wind- en zonne-energie we nodig hebben.’
De Unie van Waterschappen onderzoekt op dit moment of en hoe de productie van groen gas kan worden verhoogd en versneld, aldus Rafaël. ‘We kijken enerzijds of we op meer locaties dan nu versneld biogas kunnen gaan opwaarderen tot groen gas. En anderzijds onderzoeken we op de bestaande biogasinstallaties – dat zijn er ongeveer 70 - hoe we het potentieel daarvan kunnen vergroten, bijvoorbeeld door ook andere materialen dan zuiveringsslib te vergisten, zoals maaisel of mest, al zitten aan dat laatste nogal wat haken en ogen.’
Innovatie nodig
De waterschappen willen in 2030 zo’n 200 miljoen kuub groen gas produceren, dat is ongeveer 10% van de 2 miljard kuub die het kabinet ambieert. Om die doelstelling te bereiken moeten alle zeilen worden bijgezet, benadrukt Rafaël Lazaroms. ‘Eerste voorlopige schattingen vanuit ons locatieonderzoek laten zien dat we, met de nodige slagen om de arm, maximaal 100 miljoen kuub groen gas uit zuiveringsslib kunnen maken. Er moet dus nog heel veel gebeuren om de productie te verdubbelen. Mogelijkheden liggen bijvoorbeeld in het vergisten van andere afvalstromen. Maar ik zie vooral kansen in het toepassen van innovatieve technieken. Zo wordt nu zogenoemde superkritische vergassing onderzocht. Dat is nog toekomstmuziek, maar resultaten van eerste proeven, bijvoorbeeld in Noord-Holland, zien er veelbelovend uit. Via vergassing kun je veel meer materialen, zelfs plastics, opwerken tot groen gas. Zo zouden we de hoeveelheden groen gas fors kunnen verhogen. Dit soort doorbraken zullen nodig zijn om de doelstelling van het kabinet in 2030 te halen.’
Vraag vergroten
Wat ook nodig is om groen gas verder te brengen, is het vergroten van de vraag. ‘Groen gas is, zeker met de huidige hoge brandstofprijzen, vooral lucratief om te gebruiken in transport en vervoer’, legt Oscar uit. ‘Wat daarbij helpt is dat er voor benzine en diesel een bijmengverplichting geldt: een bepaald percentage daarvan moet duurzaam zijn. Er is onvoldoende groen gas voor het verwarmen van alle huizen en gebouwen, je zou het hooguit kunnen inzetten voor bijvoorbeeld huizen in een paar oude stadswijken, die op geen enkele andere manier duurzaam verwarmd kunnen worden. Het kabinet werkt nu aan een bijmengverplichting voor de gebouwde omgeving, waarbij 20% van het geleverde aardgas groen zou moeten zijn. Daardoor stijgt de vraag, wat de productie van groen gas kan stimuleren.’
We moeten het samen doen
Over één ding zijn Paul, Oscar en Rafaël het eens: het lukt alleen als we het samen doen. Rafaël noemt in dat verband het Programma Groen Gas van het Rijk, waarin, naast andere partijen, de waterschappen hun expertise en ervaring zullen inbrengen. ‘Ook in de RES-regio’s moeten we heel goed met elkaar kijken welke bronnen voor duurzame warmte en elektriciteit we op welke plek het best kunnen inzetten en benutten’, zegt Paul. ‘Als gemeenten, waterschappen, projectontwikkelaars en andere partners zullen we de komende jaren samen moeten kijken hoe we gebieden zo slim mogelijk duurzaam kunnen inrichten, waarbij ze tegelijkertijd ook bestand zijn tegen de gevolgen van klimaatverandering en bijvoorbeeld bijdragen aan meer biodiversiteit.’ Is dat niet een haast onmogelijke opgave? ‘Nee hoor’, besluit Oscar. ‘Het is een mooie uitdaging. Een waterzuivering die hernieuwbaar gas produceert, een groen dak heeft en midden tussen ingezaaide bloemige weiden ligt. Daar word je toch blij van?’
Meer informatie: