Waterschappen beschikken over terreinen en ‘assets’ als rioolwaterzuiveringen, gemalen en sluizen. Die bieden ruimte voor de energietransitie. Diverse waterschappen stellen hun gronden en objecten dan ook beschikbaar voor zon- of windprojecten. Zo ook Waterschap Rijn en IJssel. De waterzuivering in Duiven staat op bedrijventerrein Innofase. Daar staan al vier windmolens. Het waterschap bouwt er daar op eigen terrein nu twee bij. ‘Wij willen in 2025 energieneutraal zijn’, zegt heemraad Antoinet Looman. ‘Op dit moment wekken wij 20% van ons eigen energieverbruik duurzaam op, voornamelijk met biogas. Om naar 100% duurzame opwek te gaan, moeten we alle mogelijkheden benutten. Je kunt alles wel vol leggen met zonnepanelen, maar dat is niet verstandig met het oog op het ruimtebeslag, en ook niet vanwege de businesscase. Windenergie is efficiënter en neemt minder ruimte in. Bovendien is een mix van wind en zon beter met het oog op het elektriciteitsnet. Daarom investeert ons waterschap ook in windenergie.’

Wees eerlijk over overlast

Daar is wel durf voor nodig, ervaart Antoinet. Als heemraad is zij bij het waterschap verantwoordelijk voor onder andere circulariteit en energietransitie. ‘Als je inwoners vertelt dat er nieuwe windmolens bij hen in de buurt komen te staan, maak je daar niet meteen vrienden mee. Je gaat overlast bezorgen, daar moet je eerlijk over zijn.’ Toch is de bouw van de windmolens in Duiven intussen gestart: eind van dit jaar worden ze in gebruik genomen. Hoe heeft Rijn en IJssel de weg daarnaartoe aangepakt? ‘We zijn die weg acht jaar geleden ingeslagen’, vertelt Antoinet. ‘We besloten toen al dat we in 2025 energieneutraal wilden zijn. We startten met te inventariseren hoeveel energie we als waterschap precies verbruikten. Vervolgens zetten we alle mogelijkheden voor vergroening op een rij, van energiebesparing, groen gas en aquathermie tot opwek via zon en wind. Duidelijk was dat we onze doelstelling alleen konden halen als we alle mogelijke opties zouden benutten, dus ook windenergie.’

In gesprek met buurtbewoners

Na een verkenning van de mogelijkheden van windmolens op waterzuiveringen, bleken vier van de in   totaal dertien zuiveringen kansrijk. Antoinet: ‘We zijn toen direct vanaf het begin met buurtbewoners bij die vier locaties in gesprek gegaan over onze plannen. Dat past in onze visie van noaberschap, namelijk dat je je buren betrekt bij waar je mee bezig bent. We hebben hen, samen met een windexpert, verteld wat we van plan waren, waarom dat nodig was en welke gevolgen het zou hebben. De bewoners konden vragen stellen en wij hebben die, onderbouwd met feiten, beantwoord. In de media circuleren allerlei onjuistheden over windenergie. Dan is het extra belangrijk dat je je als overheid, ondersteund door experts, aan de feiten houdt.’ Uiteindelijk bleven twee locaties over, waarvan één in Duiven. ‘We zijn toen een heel intensief participatieproces ingegaan. Uiteindelijk hebben we van de gemeente Duiven een vergunning gekregen voor de bouw van twee windmolens. Een aantal inwoners ging daartegen in beroep bij de Raad van State, maar die heeft dat beroep ongegrond verklaard. Toen konden we aan de slag. Uiteraard blijven we daarbij in gesprek met alle betrokkenen.’

Windenergie: onderdeel van groter verhaal

Afgelopen december werd het beton gestort voor de eerste molen, begin januari ging voor de tweede molen de schop in de grond. Wat zijn nu de factoren geweest waardoor Rijn en IJssel dit proces succesvol heeft doorlopen? Antoinet: ‘Zorg allereerst dat je verhaal staat als een huis. Niemand wil windmolens in zijn achtertuin, maar we hebben geen keus. Wind is nodig voor het grotere maatschappelijke belang van de energietransitie. Als die transitie mislukt, zijn de gevolgen daarvan voor ons klimaat en onze leefwereld veel ingrijpender dan van windmolens in je omgeving. Als waterschap willen wij bijdragen aan het tegengaan van klimaatverandering. Dat is steeds onze boodschap, en windenergie is onderdeel van dat grotere verhaal. Daar maak je je misschien niet populair mee. Maar als bestuur moet je je verantwoordelijkheid nemen en soms ook impopulaire keuzes maken.’

Houd rekening met wensen inwoners

Cruciaal is dat je vanaf het begin inwoners bij je keuzes betrekt, vervolgt Antoinet. ‘Concentreer je daarbij niet alleen op de mensen met de grootste mond, maar luister juist naar álle bewoners. Blijf bij je eigen verhaal, wees eerlijk en houd je aan de feiten. Toon ook begrip, en houd zoveel mogelijk rekening met de wensen van inwoners. Zo hebben we met de gemeente en de inwoners afspraken gemaakt over hoe de windmolens zo goed mogelijk passen in de omgeving en zo min mogelijk overlast veroorzaken. Bijvoorbeeld door wieken die minder geluid maken en dimmers op de verlichting. Bovendien gaat 20% van de winst van de molens naar de omwonenden, waarvan 75% naar de mensen die het dichtstbij wonen.’

Wees helder over je rol

Voor Antoinet was ook van essentieel belang dat zij als heemraad de volledige steun had van de rest van haar bestuur. ‘Je moet niet onderschatten wat je soms als bestuurder over je heen krijgt’, zegt zij. ‘Dan heb je die onvoorwaardelijke steun echt nodig.’ Behalve met inwoners, heeft Antoinet ook veel overlegd met de gemeente Duiven over de windmolens. ‘Daarbij moet je opletten dat je helder bent over je rol’, zegt zij. ‘Als gebiedsheemraad zit ik in bestuurlijke overleggen met de gemeente. Dan ben ik een collega-overheid. Maar als het gaat om het windpark, ben ik initiatiefnemer. Dat is een andere rol, en dat moet je, voor de zuiverheid en de helderheid, goed afbakenen.’

Waterschappen hebben een voorbeeldfunctie

Waterschap Rijn en IJssel is niet alleen initiatiefnemer, maar ook opdrachtgever en uitvoerder van de ontwikkeling en bouw van de windmolens in Duiven. Antoinet begeleidt het proces als eerstverantwoordelijke bestuurder. ‘We hebben daarvoor een eigen Wind BV opgericht’, zegt zij. ‘Wanneer andere waterschappen meer over onze aanpak willen weten, dan zijn ze welkom. Als waterschappen zijn we partners in de RES’en. Door het beschikbaar stellen van onze gronden en assets, kunnen we, naast onze kerntaken, ook concreet bijdragen aan vergroening en verduurzaming. We moeten in dat opzicht zelf de boel op orde hebben. We hebben immers een voorbeeldfunctie.’

Meer informatie:

Waterschap Rijn en IJssel, windenergie Duiven

Contact:

Antoinet Looman, heemraad, a.looman@wrij.nl