Personeelstekorten bij gemeenten en provincies dreigen zand te gooien in de motor van de energie- en warmtetransitie. Het bundelen van krachten door capaciteit en kennis te delen, kan slimme oplossingen bieden om hiermee om te gaan. Dat bleek tijdens een kennissessie die NP RES in december 2024 organiseerde, samen met de VNG en Platform 31. RES-regio’s Metropoolregio Eindhoven, Noord en Midden-Limburg en West-Brabant vertelden hoe zij regionale samenwerking in de praktijk, ieder op hun eigen manier, hebben georganiseerd.
Metropoolregio Eindhoven: Gemeenschappelijke Regeling
In de Metropoolregio Eindhoven hebben 21 gemeenten in Zuidoost-Brabant hun samenwerking vastgelegd in een Gemeenschappelijke Regeling (GR). Zij werken inhoudelijk samen in vijf programma's. Eén daarvan is de energietransitie, vertelt Barbara Marcus, programmaregisseur energietransitie bij de Metropoolregio. Een programmabureau van zo’n dertig mensen faciliteert en coördineert de regionale samenwerking. In de RES werken de gemeenten ook samen met de provincie, twee waterschappen en de netbeheerder, maar die maken geen onderdeel uit van de GR. De gemeenten werken in de GR met name samen op ruimtelijk-economische onderwerpen. Besluitvorming vindt plaats in de gemeenten.
Het programma Energietransitie kent vier programmalijnen: gebouwde omgeving/besparing, warmte, grootschalige opwek en energiesysteem. Er zijn drie soorten projecten, aldus Barbara. ‘Allereerst zijn er projecten die voor alle 21 gemeenten relevant zijn, zoals bijvoorbeeld het opstellen van een energiesysteemverkenning. Het programmabureau ondersteunt deze projecten. Daarnaast zijn er ‘coalitions of the willing’: projecten die voor een deel van de gemeenten interessant zijn. In principe pakken de gemeenten die zelf op, maar het programmabureau biedt wel ondersteuning in de vorm van bijvoorbeeld het delen van kennis. Ten slotte zijn er nog lokale projecten, die gemeenten zelf uitvoeren en het programmabureau in principe niet ondersteunt.’
Op de vraag of samenwerken in een GR niet erg complex en stroperig is, antwoordt Barbara dat dit in de Metropoolregio over het algemeen meevalt. ‘Al is het wel een uitdaging hoe je als programmabureau de aansluiting met alle gemeenten houdt’, zegt zij. ‘Een voordeel is dat we via de GR korte lijntjes hebben met de andere programma’s. Belangrijk is dat het past bij de manier waarop je al samenwerkt in je regio. Kijk vooral wat in jouw regio werkt.’
Noord en Midden-Limburg: Centrumregeling
In de regio Noord en Midden-Limburg werken 15 gemeenten samen met provincie, waterschap en netbeheerder aan de RES, met de gemeente Venlo als trekker. Een jaar of twee geleden ontstond de behoefte om die vrijblijvende samenwerking beter te gaan vastleggen, vertelt RES-programmamanager Lieke Raaijmakers-Potten. ‘Op basis van onderzoek kwam toen een Centrumregeling naar voren als het best passend in onze regio.’ De Centrumregeling is een samenwerkingsovereenkomst op basis van de Wet gemeenschappelijke regelingen en is een ‘lichtere’ vorm van een Gemeenschappelijke Regeling: gemeenten besluiten bepaalde taken of diensten onder te brengen bij één gemeente, die fungeert als centrumgemeente.
Nadat de keuze op de Centrumregeling – met Venlo als centrumgemeente – was gevallen, is de regio deze samenwerking verder gaan uitwerken. ‘Houd er wel rekening mee dat daar veel bij komt kijken’, zegt Lieke. ‘Je moet er een jaar of twee voor uittrekken.’ Omdat de behoefte aan ondersteuning bij de gemeenten verschilt, koos de regio voor een model met basistaken – zoals het opstellen en herijken van de gezamenlijke koers en ambities - en plustaken. Bij die laatste kunnen gemeenten kiezen of ze er gebruik van maken.
De gemeente Venlo voert de ondersteunende diensten voor de RES uit en wordt daarvoor door de andere gemeenten betaald. De Centrumregeling treedt op 1 januari 2025 officieel in werking, maar de regio werkt al geruime tijd op deze manier. Dat bevalt goed. ‘Het brengt ons veel efficiëntie en stabiliteit’, zegt Lieke. ‘De lijnen zijn korter, waardoor we sneller kunnen werken. Gemeenten waren in eerste instantie huiverig om mandaat kwijt te raken, maar juist doordat we alles goed vastgelegd hebben, is die angst weggenomen.’ Ook bij een Centrumregeling is het wel zaak om met alle gemeenten goed in gesprek te blijven, adviseert Lieke. ‘Zo houd je hen aangesloten, ook bij personele wisselingen.’
RES West-Brabant: mobiliteitscentrum
Johan de Beer, RES-regisseur in de regio West-Brabant, zag de afgelopen twee jaar veel verloop van specialisten, weinig aanbiedingen bij aanbestedingen en áls er aanbiedingen waren, hadden die niet de juiste kwaliteit. Dat baarde hem zorgen. ‘Op basis van onderzoek kwamen we tot de conclusie dat we de komende jaren wel zo’n 40 tot 50 fte nodig zouden hebben om de energietransitie in goede banen te leiden.’
Om kennis en expertise in de regio te borgen, ontstond het idee om te gaan werken met een flexibele arbeidspool. ‘We hebben er daarbij voor gekozen om aan te sluiten bij het al bestaande Mobiliteitscentrum West-Brabant, georganiseerd via een Gemeenschappelijke Regeling’, zegt Johan. ‘Er werkten op dat moment zo’n 20 fte, met name op het gebied van mobiliteit en ruimtelijke ordening.’ Er is eerst gekeken of het Mobiliteitscentrum kon worden uitgebreid met een extra divisie voor de energietransitie. ‘Maar dat stuitte toch op wat praktische bezwaren’, aldus Johan. ‘Daarop hebben we besloten de bestaande 20 fte te gaan uitbreiden via een groeimodel. Het Mobiliteitscentrum is een wervingscampagne gestart, die toch al gepland was, maar nu met de nadruk op de behoefte aan personeel voor de energietransitie. En met succes. Intussen zitten we op ongeveer 30 fte. Volgend jaar komt er een nieuwe campagne.’ De medewerkers van de arbeidspool krijgen goede begeleiding en training. Dat werkt naar tevredenheid. ‘Gemeenten maken er dankbaar gebruik van. Ook het programma-team van RES West-Brabant is inmiddels uitgebreid met mensen van het mobiliteitscentrum. Er zit niemand op de bank tot nu toe’, aldus Johan.
Daarnaast werkt de RES-regio in 2025 een samenwerkingsprogramma uit met Avans Hogeschool (hbo) en Curio (mbo). ‘Daarmee willen we het onderwijs beter verbinden met de energietransitie’, zegt Johan. ‘Want voor de uitvoering van de energietransitie zullen we veel hbo’ers en mbo’ers nodig hebben.’ Met het mobiliteitscentrum, in combinatie met het programma met de regionale onderwijsinstellingen investeert de regio in talent, waar nog lang op voortgebouwd kan worden, verwacht Johan. ‘Dit lijkt een opzet die voor ons goed kan werken’, zegt hij.
Meer informatie
Kijk hier de sessie 'Uitvoeringskracht bundelen bij gemeenten en RES-regio's' terug.