In een klein zaaltje op het ministerie van I en W geef ik op een vrijdag gastcollege aan 17 trainees van het rijk. Een leuke, diverse groep hbo’ers. Sommigen supergeïnteresseerd in de manier van werken van de RES, anderen vol vuur voor de inhoud van de energietransitie. In hun ongeduld herken ik m’n onstuimige vroegere zelf. Waarom duurde alles toch zo lang en werd er zo moeilijk gedaan over oplossingen die eigenlijk zo simpel waren? Met de jaren rijpte de bescheidenheid, je weet steeds beter hoe weinig je eigenlijk weet.
Op zondag – verregend in de eeuwigdurende herfst – heb ik alle tijd voor de dikke zaterdagkrant. Met in de boekenbijlage een stuk over het boek De kunst van mensen kennen van David Brooks. De schrijver lette een tijdlang scherp op wie er op feestjes vragen stellen aan een ander, en wie er vooral over zichzelf vertellen. Brooks stelt dat 30% van de mensen nieuwsgierig zijn naar anderen, 70% niet. Die laatste groep noemt hij ‘verkleiners’, mensen die anderen het gevoel geven dat ze klein zijn, niet worden gezien. De vragenstellers noemt hij ‘verlichters’, die geven met hun aandacht en nieuwsgierigheid anderen het gevoel groter en completer te zijn.
We komen ze allemaal tegen op feestjes of in het werk, de autobiografische luisteraars, of – nog erger – gespreksnarcisten. Mijn gedachten gaan terug naar het gastcollege. Onder meer over samenwerking in de RES: gelijkwaardig, met ongelijke rollen. Een werkwijze die bij uitstek drijft op nieuwsgierig zijn naar anderen. Gelijkwaardig is niet hetzelfde als gelijk. Je bent weliswaar niet hetzelfde en hebt niet dezelfde rol en verantwoordelijkheden, maar je kunt het eens worden over hoe je de verschillende rollen – of bevoegdheden - in het proces inzet. Over wie, wanneer, wat doet.
De trainees vonden het inspirerend. Expliciet communiceren over rollen en verantwoordelijkheden gebeurt te weinig. Daardoor ontstaat er in de onderlinge samenwerking onbedoeld irritatie en frustratie. Het helpt als duidelijk is: wat hebben we hier samen te doen? Wie stuurt wat en wanneer?
Niet alleen nieuwsgierigheid naar elkaars rol is van belang, ook de geschiedenis doet ertoe. Waarom werken we op deze manier? Hoe is dat zo gekomen? De energieregio’s zijn niet toevallig ontstaan. In het Klimaatakkoord is het gelijkwaardig samenwerken tussen overheden op schaal van de regio afgesproken. Die afspraak was een reactie op de top-downaanpak van het Energieakkoord die veel weerstand opriep.
Daarmee is niet gezegd dat samenwerken vanuit gelijkwaardigheid enkel gaat over het proces en de onderlinge relaties. Je werkt samen om iets te bereiken: proces, relatie en inhoud zijn onvervreemdbaar. In zo’n complexe samenwerking met veel partijen, vraagt het nieuwsgierigheid naar elkaar om de inhoud vooruit te brengen. Je moet erachter komen waar de beweging zit. Welke institutionele en organisatiebelangen in het spel zijn, hoeveel ruimte spelers (kunnen) nemen om iets te doen voor het algemeen belang, ongeacht de eigen context.
De ongedurige jeugd wil snel, en dat verdient aanmoediging. Tegelijk kost het zeker twintig jaar van vallen en opstaan, voor je doorkrijgt hoe de hazen lopen. Nieuwsgierigheid is daarbij de belangrijkste raadgever. Misschien bestaat een perpetuum mobile toch; iemand in een warm licht van belangstelling plaatsen, genereert een veelvoud aan energie, van beweging, kennis en warmte. In m’n gastcollege heb ik de trainees van alles verteld over onze manier van werken. Maar ik had ze moeten zeggen: wees een verlichter! Ik ga er ook voor.
Kristel Lammers is directeur van NP RES.