Op 3 oktober 1574 bevrijdden de Watergeuzen Leiden van de Spanjaarden. Een roemrucht ontzet dat nog jaarlijks wordt gevierd met hutspot, haring en wittebrood. Sinds kort doemen er nieuwe Watergeuzen op ten zuiden van de stad, langs de A4 bij de afslag Zoeterwoude-Dorp: twee fiere windmolens die volledig in handen zijn van omwonenden. ‘Toen wij het windpark kochten, doopten we de molens tot De Watergeuzen’, zegt Rob Boerée, Leidenaar en voorzitter van coöperatie Rijnland Energie. Met een glimlach: ‘Dat vinden wij mooi in onze regio.’ Vierhonderdvijftig jaar na het Leidens Ontzet is er opnieuw reden tot trots: De Watergeuzen zijn het eerste windpark in RES-regio Holland Rijnland dat voor 100% in particulier bezit is. Hoe is dat zo gekomen?
Gebruikmaken van de kracht van de regio
Als pas afgestudeerd econoom rolde Rob in het energie-, milieu- en later klimaatbeleid bij de Rijksoverheid. Ook na zijn pensioen kroop het bloed waar het niet gaan kan. ‘Ik ben lokaal doorgegaan met energie- en klimaatprojecten, waarbij ik geloof in een coöperatieve aanpak samen met inwoners. Grootschalig opgewekte duurzame energie is zichtbaar in de omgeving. Omwonenden kunnen daar last van hebben. Laat hen dan ook delen in de lusten.’ Zo stond Rob, samen met anderen, rond 2017 aan de basis van een lokale coöperatie die een voorloper zou worden van Rijnland Energie. ‘We beseften al snel dat we sterker stonden als we samenwerkten met omliggende gemeenten. Zo wilden we, gebruikmakend van de kracht van de regio, de doelstellingen van de RES helpen realiseren en versnellen. Want we zagen forse ambities, maar de uitvoering schoot niet erg op.’ Intussen is Rijnland Energie een regionale koepelcoöperatie. Ongeveer 1.100 inwoners zijn lid via hun lokale coöperatie, bijvoorbeeld in Leiden, Alphen aan den Rijn of Zoeterwoude.
Inwoners vinden duurzaam belangrijk
Vlak na de oprichting van de coöperatie hoorden Rob en zijn kompanen dat eigenaar Prodeon twee bestaande, afgeschreven windmolens in windpark Papemeer langs de A4 door nieuwe ging vervangen. ‘Deze nieuwe molens leken ons een mooi startproject voor onze coöperatie’, blikt Rob terug. ‘Dus wij naar de eigenaar met de vraag of hij ze wilde verkopen.’ Min of meer tot verbazing van Rijnland Energie zei de eigenaar ‘ja’. ‘Toen schrokken we wel even’, lacht Rob. ‘Er moest veel geld op tafel komen en onze coöperatie was nog niet erg bekend in de regio.’
Dat laatste veranderde snel. Rob: ‘Na de subsidieaanvraag startten we in 2021 een regionale campagne om inwoners te interesseren om mee te doen. Ze konden voor minimaal 250 euro een aandeel kopen. Daarmee werden ze automatisch lid van hun lokale coöperatie en daardoor van Rijnland Energie. Dat bleek te werken. In korte tijd kregen we er flink wat leden en dus een stevige achterban bij.’ Met name via mond-tot-mondreclame, ondersteund door de provincie, had de coöperatie de benodigde 1,7 miljoen euro voor de overname van de molens binnen een jaar bij elkaar. ‘Dat was een stuk sneller dan verwacht’, zegt Rob. ‘Het bleek dat veel inwoners duurzaamheid belangrijk vinden en op deze manier hun bijdrage willen leveren. Niet om er rijk van te worden, maar vooral om iets concreets te doen voor de omgeving.’
Lokale coöperaties als gesprekspartners
Halverwege 2022 was de deal met de voormalig eigenaar rond. De molens in Windpark Papemeer werden eigendom van ruim 600 windmolenaars en omgedoopt tot De Watergeuzen. ‘En nu runnen we dus een bedrijf’, constateert Rob. Dat gebeurt volledig door vrijwilligers en een molenaar die het windpark tegen een vergoeding beheert. Rente uitkeren op de participaties of geld in een omgevingsfonds storten zat er tot nu toe nog niet in. ‘Dat zouden we graag willen, maar we hebben nog geen maximaal rendement behaald’, zegt Rob. ‘Contractueel moeten wij een bepaalde hoeveelheid stroom tegen een vaste prijs een jaar vooruit verkopen aan een energiebedrijf. In de zomer van 2022 konden we, vanwege weinig wind, minder leveren dan afgesproken en moesten we stroom bijkopen tegen de op dat moment zeer hoge marktprijzen. Gelukkig bleef het verlies beperkt en was 2023 een beter jaar. Om dit soort fluctuaties te voorkomen, werken we nu aan een batterij om energie te kunnen opslaan.’
Rijnland Energie is nog niet zo ver dat de zelf opgewekte stroom tegen ‘kostprijsplus’ aan de leden kan worden geleverd. ‘Dat is wel een interessante optie die we serieus onderzoeken’, zegt Rob. Hoe betrekt de coöperatie de participanten bij het te voeren beleid? ‘Dat loopt via de lokale coöperaties’, legt Rob uit. ‘Zij zijn onze gesprekspartners. De leden hebben, via hun lokale coöperatie, dus indirecte zeggenschap. Wel zoeken we nog naar mogelijkheden om de leden ook direct bij Rijnland Energie te betrekken.’
Coöperatieve aanpak heeft de toekomst
Wat hebben Rob en zijn mede-initiatiefnemers geleerd van dit project? ‘Vooral dat veel meer mensen dan verwacht zich willen inzetten voor het verduurzamen van hun leefomgeving. En ook dat er meer kan dan je denkt, als je maar lef toont.’ Rob benadrukt dat je wel moet weten wat je doet als coöperatie. ‘Je bent met vrijwilligers, maar je moet professioneel werken. Je moet contracten sluiten die goed in elkaar zitten en onnodig hoge risico’s uitsluiten. Als je de kennis daarvoor niet zelf in huis hebt, moet je die inhuren. Energie Samen, de landelijke koepel van energiecoöperaties, kan bijvoorbeeld een projectleider leveren. Ook kun je veel kennis opdoen bij collega-coöperaties. Maak daar vooral gebruik van. Het kost niets, en we kunnen veel van elkaar leren.’
De Watergeuzen draaien inmiddels naar tevredenheid. Tijd voor nieuwe projecten dus? ‘We speuren overal in de regio naar kansen voor nieuwe duurzame projecten, maar dat gaat nog niet van een leien dakje’, verzucht Rob. ‘Verschillende gemeenten hebben projecten in RES-zoekgebieden in de ijskast gezet. Wij willen graag meer, maar in de RES Holland Rijnland mis ik gezamenlijke daadkracht.’ Rob ziet op dit moment meer in het mobiliseren van de lokale samenleving via een coöperatieve aanpak, gesteund door de provincie Zuid-Holland, die de RES belangrijk vindt én doorzettingsmacht heeft. ‘Ik geloof in de kracht van lokaal eigendom. Daarmee creëer je draagkracht en kun je successen boeken. Ik verwacht dat in dergelijke samenwerking de toekomst ligt voor grootschalig opgewekte duurzame energie.’ ‘En’, zo voegt hij toe, ‘die energie is hard nodig, als we verstandig willen omgaan met de bronnen die de aarde ons biedt.’
Meer informatie