door Kristel Lammers

Edelen, boeren en burgers sloegen in de middeleeuwen de handen ineen om dijken te bouwen. Ze moesten het eens worden over de aanpak, het omslaan van de kosten en de hoogte van het waterpeil. Niet te zompig voor de boeren, niet te laag voor de stadsbewoners met hun houten funderingen. Samenwerken aan een gedeelde opgave op een manier die ze allemaal ‘thuis’ konden uitleggen. Zo is het poldermodel uitgevonden, al heette het toen nog niet zo.

De Energietransitie en polderen gaan hand in hand. Internationaal, nationaal, regionaal en lokaal. Zelf ben ik geregeld in verschillende hedendaagse polders, zoals laatst. Een grote ovale houten tafel met zeker dertig mensen erom heen. Het zijn de leden van de Elektriciteitstafel, één van de vijf tafels waaraan het Klimaatakkoord is gesloten. Hier zijn heel veel partijen met enorm uiteenlopende belangen het met elkaar eens geworden. De eerste keren was het als nieuwkomer aan tafel best lastig om aan te haken op het gesprek. Wat werd er nou eigenlijk gezegd, vooral tussen de regels door. Aan deze tafel wordt het akkoord waar zo hard aan is gewerkt, gekoesterd. Terecht. Het staat voor de gedeelde ambitie en geeft houvast. Onder flamboyant voorzitterschap van Jan Jacob van Dijk wordt kennis gewisseld, de randen van waar het schuurt opgezocht en gemonitord hoe het overal gaat met de uitvoering van de afspraken. Dit is niet simpel: het Klimaatakkoord staat vol met zinnen die voor velerlei uitleg vatbaar zijn, zoals het een groots en gecompliceerd akkoord betaamt. Ieder z’n eigen werkelijkheid en dan staan er – om met Willem Elschot te spreken – tussen droom en daad ook nog wetten in de weg en praktische bezwaren.

Zo spraken we over de spanning tussen de ambities voor het opwekken (en terugleveren) van duurzame energie en wat dat vraagt van het elektriciteitsnet. Dat ontlokte de uitspraak: ‘Ik heb begrip voor de ingewikkeldheid van de werkelijkheid.’ Een dubbelzinnig zinnetje dat me aan het denken zette. Is de werkelijkheid een autonoom fenomeen waar we buiten staan? Of was het een verbindende zin: een oproep om oog te hebben voor hoe ingewikkeld het is in alle achterbannen. Het helpt om elkaar regelmatig te zien en spreken, zodat je van elkaar weet wat er speelt. Je gaat elkaar en elkaars positie beter begrijpen. We spraken ook over het Coronavirus waardoor de productie van zonnepanelen mogelijk vertraging oploopt. Die werkelijkheid is me d’r eentje. Die gaat gewoon z’n eigen gang, in weerwil van het Klimaatakkoord.

Het Klimaatakkoord verwoordt een gedeelde en gedragen ambitie op weg naar een duurzame wereld waarin onze kinderen kunnen bestaan. Een leefbare wereld. Dat is de bedoeling. Onderweg merken we dat er nieuwe technologie is of dat niet alles wat bedacht en gepland was, uitvoerbaar is. Hoe kunnen we omgaan met de spanning tussen het akkoord en de werkelijkheid die ons van de koers afduwt? Wat betekent dat voor de verschillende partijen? Dit gaat bij de Regionale Energie Strategieën niet anders. De RES’en gaan gepaard met vele partijen met eigen werkelijkheden. Met emoties en stappen voor- en achteruit. En ook daar zal de werkelijkheid van overmorgen zich steeds anders ontvouwen dan verwacht.

Complexe vraagstukken stuur je samen vanuit de gedeelde ambitie, je kijkt naar het effect en je stuurt bij. Dit  gedeelde eigenaarschap ziet er chaotisch uit. Je moet het allemaal namelijk ‘thuis’ fiksen. Hoe past het in het landschap? Op de bestaande netten en systemen? Hoe gaan we de mobiliteit erbij betrekken en de landbouw en industrie? Tegelijkertijd moet je ruimte creëren voor belangenafweging in de raden, de Staten en bij inwoners. Is er draagvlak? Of weerstand? En wat vraagt dat?

Het Klimaatakkoord en RES’en zet ons in beweging, maar het zet het ons klem als we het op de letter moeten vastpakken. Dat is de paradox. Je kunt in de polder niet alle schuiven vastzetten; zonder stroming slaat alles dood. Onze houvast zit in de bedoeling. Dat vraagt afstemming, verbinding en vertrouwen. Want in de interactie tussen mensen ontstaat pas de werkelijkheid waarvan we allemáál onderdeel zijn. Dié werkelijkheid, dat is me er pas eentje!

Kristel Lammers is directeur van NP RES (Nationaal Programma Regionale Energie Strategieën)