Het is een wijdverbreid misverstand. Wanneer we spreken van gedecentraliseerde duurzame energie denken mensen bijna altijd aan kleinschalige opwek. Aan huishoudens die met een paar zonnepanelen of enkele windmolens op land een druppel toevoegen aan een gloeiende plaat. In werkelijkheid gaat decentralisering om de verweving van verschillende functies (opwek, transport, opslag en conversie), zowel groot- als kleinschalig. Als een netwerk waarbij elk onderdeel zelfstandig is, maar ook continu in verbinding met andere onderdelen. Een gedecentraliseerd energienet is een systeemkeuze om op robuuste en toekomstbestendige wijze de huidige samenleving van energie te blijven voorzien.

Van oudsher is de energiesector een sterk centraal gestuurd systeem, zonder interactie tussen eindgebruikers en waarbij energie één kant op stroomt van productie naar vraag. Een systeem dat top down wordt gestuurd en gebalanceerd met centrale handelsmarkten. The bigger, the better was het credo, want hoe groter het systeem hoe efficiënter het geëxploiteerd kan worden. Dit paste bij de fossiele bronnen waar uit geput werd. Om woningen, industrie en andere grote energiegebruikers de komende jaren te verduurzamen is veel extra duurzame elektriciteit nodig. Om deze vergaande elektrificatie in een centraal top down energiesysteem mogelijk te maken moet je meer kabels leggen en transportkabels verzwaren. Een opgave die in toenemende mate tegen fysieke beperkingen aanloopt in de vorm van materiaal- en uitvoeringstekorten.

Het is maar zeer de vraag of dit de goede aanpak is. Centraal gestuurd is kostbaar en ook kwetsbaar. In 2006 ontsnapte Europa ternauwernood aan een totale black-out. Eén hoogspanningslijn bij de Duits-Nederlandse grens werd toen kort stilgelegd om een cruiseschip door te laten. Het gehele netwerk raakte daardoor uit balans en miljoenen mensen kwamen zonder stroom te zitten. Ook afgelopen jaar dreigde in Nederland een paar keer grootschalige stroomuitval. Een lokale black-out kan als omvallende dominostenen het hele netwerk verstoren (rolling black-outs). Het centrale systeem werkt als een efficiëntiemachine, wanneer verscheidene radertjes vastlopen, loopt de hele machine vast.

In een decentraal energiesysteem zal dit niet gebeuren. In zo’n systeem dragen alle componenten en gebruikers bij aan balans. Balancering vindt plaats in de haarvaten van het systeem. Een netwerk van slimme netwerken waar je energie kunt uploaden en downloaden, zoals data op het internet. Elk netwerk stuurt op autonomie met verbinding naar de omliggende netten. Raakt een cluster gebruikers in de problemen (een wijk of een industrieterrein) dan kan het zich isoleren (eiland-modus). De problemen hebben dan geen effect op de omgeving.

Dit is van cruciaal belang in een tijd van verdergaande elektrificatie en duurzame opwek van elektriciteit. Zo krijgen we een robuust systeem. Energie wordt een integraal onderdeel van het bedrijfsproces in de industrie en in de woonwijk. Zo ontstaat een robuust, vitaal en toekomstbestendig energiesysteem dat veiligheid biedt aan eindgebruikers. Een decentraal energiesysteem lijkt op een zwerm vogels. Het is wendbaar en biedt als collectief veiligheid aan een enkele spreeuw.

Europese wet- en regelgeving stuurt aan op een gedecentraliseerd stelsel met lokale energiecommunity’s en centraal geleide kritische voorzieningen, zoals waterstofproductie. Alles heeft z’n eigen optimale schaalgrootte. Dit is van belang voor het klimaat én geopolitieke onafhankelijkheid. De wetgeving in Nederland is nog behoudend. Dit staat de omslag naar een toekomstbestendig energiesysteem in de weg. Daar hebben we samen dus nog wat in te doen.

Decentraal is niet hetzelfde als klein of ‘kneuterig’, een decentraal systeem is juist de enige manier om ervoor te zorgen dat de energie beschikbaar en betrouwbaar blijft voor klein en groot.