In alle 30 RES-regio’s in Nederland is het streven naar lokaal eigendom opgenomen in de RES 1.0. In de Handreiking 2.0 van NP RES is opgenomen dat het streven naar lokaal eigendom verankerd wordt in provinciaal en gemeentelijk beleid.

Het belang van een goede borging in beleid

Het streven naar lokaal eigendom is een inspanningsverplichting. Dat wil zeggen dat de initiatiefnemer de verplichting heeft om zich in te spannen om (een deel van) het project in lokaal eigendom te realiseren. Wat lokaal eigendom precies inhoudt en wanneer er sprake is van lokaal eigendom is te vinden op de pagina Definitie en Montoring. Die inspanningsverplichting kan een gemeente, provincie of RES-regio alleen opleggen aan een initiatiefnemer als dit vastgelegd is in beleid dat door de gemeenteraad/Provinciale Staten is vastgesteld. Daarbij moet aangegeven zijn hoe die inspanningsverplichting eruit ziet en welke stappen daarbij gezet moeten worden.

Om projecten daadwerkelijk in lokaal eigendom gerealiseerd te krijgen, is het nodig om de inspanningsverplichting en de wensen en ambities van een gemeente, goed vast te leggen in lokaal beleid dat is vastgesteld door de gemeenteraad. Daarmee geeft een goede borging in beleid, gemeenten en provincies meer middelen in handen om te sturen op lokaal eigendom en biedt het houvast om plannen die zonder lokaal eigendom ingediend worden, bij te sturen. Bovendien geeft het opnemen van lokaal eigendom in gemeentelijk beleid zowel de samenleving als markt duidelijkheid over welke rol lokaal eigendom speelt in de regionale energietransitie. We zien in de praktijk dat dit werkt en op deze manier meer projecten in lokaal eigendom gerealiseerd worden.

Aanpak borging in beleid

Hoe je als gemeente of provincie lokaal eigendom goed borgt in je beleid en welke keuzes je daarbij te maken hebt, staat beschreven in het Werkblad Lokaal Eigendom.

Voorbeelden van beleidskaders
Het werkblad geeft aan welke stappen je te zetten hebt om tot beleid voor lokaal eigendom te komen en de keuzes die je daarin te maken hebt. Als dat duidelijk is, is het moment daar om beleid op te stellen. En daarbij hoef je niet opnieuw het wiel uit te vinden of met een blanco vel te beginnen. Diverse gemeenten en provincies hebben beleid opgesteld dat je gedeeltelijk kunt overnemen, of waardoor je je kunt laten inspireren. Bovendien vind je in ons werkblad Lokaal Eigendom voorbeeldteksten (zie bijlagen 3, 4 en 5).

Inspirerende voorbeelden waarin lokaal eigendom is geborgd:

• Gemeente Woerden: beleid voor windenergie en zonne-energie (op te vragen via e-mail)
• Provincie Utrecht: beleidskader lokaal eigendom en participatie voor windenergie
• Gemeente Zwartewaterland: beleidsregels lokaal eigendom
• Gemeente Leudal: kader duurzame energie (zon en wind) met maatschappelijke tenderprocedure
• Gemeente Horst a/d Maas: kader opwekking duurzame elektriciteit (zon en wind) met maatschappelijke tender

• Gemeente kan met beleid lokaal eigendom stimuleren

Webinar Lokaal Eigendom in beleid: hoe doe je dat?

In deze webinar, die we organiseerden met Energie Samen en VNG, bespreken we wat lokaal eigendom is, hoe je dat kunt borgen in beleid en wat daarbij komt kijken. De stappen die je als provincie en gemeente eerst te zetten hebt en de keuzes die je daarbij te maken hebt. De gemeente Woerden vertelt hoe zij dat gedaan hebben. Ook bespreken we de mogelijkheden die de Energiewet biedt, maar laten vooral ook zien dat het streven naar lokaal eigendom meer is dan het juridische aspect en het borgen in beleid alleen.

Relatie met RES en andere overheden

Voor zonneprojecten op land is de gemeente veelal bevoegd gezag. Voor windprojecten is dit veelal de provincie, die de bevoegdheid meestal gedelegeerd heeft aan de gemeente. De gemeente heeft zowel bij zon op land als wind altijd te maken met de provincie, omdat de provincie de kaders stelt waar grootschalige opwek niet (of juist wel) een plek kan krijgen in de provincie. Binnen de RES-regio is gezamenlijk afgesproken hoeveel energie grootschalig waar wordt opgewekt. Dit is vastgelegd in de RES 1.0 of de RES 2.0. 

Beleid en bevoegdheden zijn dus met elkaar verweven op gemeentelijk en provinciaal niveau. Als het streven naar lokaal eigendom bij deze bestuurslagen in beleid is opgenomen, is de borging van lokaal eigendom het sterkst. Bovendien kunnen provincie, RES-regio en gemeenten elkaar versterken en onderling afspreken wie wat doet in kennisdeling en in de ondersteuning van lokale energie-initiatieven.

Stand van zaken borging in beleid

Een goede borging van lokaal eigendom in beleid geeft gemeenten en provincie meer middelen in handen om te sturen op lokaal eigendom en vergroot daarmee de mogelijkheden om projecten in lokaal eigendom gerealiseerd te krijgen. Zowel NP RES als Energie Samen (als onderdeel van de Participatiecoalitie) ondersteunen RES-regio’s, provincies en gemeenten op dit vlak. De vraag ontstond waar we nu staan op dit onderwerp. Is het streven naar lokaal eigendom nu overal verankerd en zo ja, hoe is dat dan gebeurd?

Daarom deden NP RES en EnergieSamen eind 2023 samen onderzoek naar het verankeren van het streven naar lokaal eigendom in het gemeentelijk beleid. Voor elke gemeente in Nederland is de stand van zaken in beeld gebracht. De resultaten helpen NP RES en EnergieSamen hun ondersteuning op dit terrein nog gerichter in te kunnen zetten.

Uit het onderzoek van eind 2023 blijkt dat het streven naar lokaal eigendom nog niet goed is geborgd in elke gemeente. Voor zon hebben in totaal 107 van de in totaal 342 gemeenten lokaal eigendom goed geborgd in beleid. Voor wind zijn dat 69 gemeenten.

Er zijn 98 gemeenten die wel lokaal eigendom genoemd hebben in hun zonbeleid, maar geen inspanningsverplichting hebben opgenomen. Voor wind zijn dat 81 gemeenten.  Tot slot zijn er 137 gemeenten die of helemaal geen zonbeleid hebben of participatie en lokaal eigendom niet opgenomen hebben in hun zonbeleid. Voor wind geldt dit voor 192 gemeenten.

De onderzoeksresultaten zijn samengevat in twee kaarten: een kaart die laat zien wat de stand van zaken is voor de borging in het zonbeleid en een die dat doet voor het windbeleid. Voor elke gemeente is het geanalyseerde beleid ingedeeld in een van de vier categorien, oplopend van geen borging in beleid tot aan een optimale borging. De beide kaarten geven inzicht in hoe het staat met de borging van lokaal eigendom in beleid per gemeente. Het gaat dus niet om het aantal zon- of windprojecten dat gerealiseerd is in lokaal eigendom. Dat inzicht is te vinden in de jaarlijkse monitor Financiele Participatie van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

Kaart stand van zaken zonbeleid

Kaart stand van zaken windbeleid

Verantwoording onderzoek en vragen

In het laatste kwartaal van 2023 heet Energie Samen in samenwerking met het NP RES onderzoek gedaan naar de borging van lokaal eigendom in gemeentelijk beleid. Daarbij zijn voor elke gemeente in Nederland de beleidsstukken voor zon- en windenergie op land geanalyseerd. Er is gekeken welke eisen gemeenten stellen rondom participatie en of er een inspanningsverplichting voor lokaal eigendom geldt. In de uitgebreide Toelichting staat de onderzoeksmethode inclusief scoringsmethodiek beschreven. In het bronnenbestand staat per RES-regio en gemeente een link naar de beleidsstukken die geanalyseerd zijn.

Heb je vragen over het onderzoek en de gebruikte methodiek? Neem dan contact op met Merel Oldenburg Van EnergieSamen via merel.oldenburg@energiesamen.nu.

Als Nationaal Programma Regionale Energiestrategie vinden we het belangrijk dat we onze informatie op een digitaal toegankelijke manier aanbieden. Kom je ergens niet uit of kun je iets niet zien of lezen (bijvoorbeeld met je schermlezer)? Neem dan contact op via toegankelijkheid@npres.nl.

Ondersteuning en vragen

Hulp nodig bij het borgen van lokaal eigendom in beleid, vragen over lokaal beleid of behoefte aan een bijdrage vanuit NP RES aan een regionale bijeenkomst op dit thema? Neem dan contact op met Els Holsappel, thematrekker Lokaal Eigendom & Energiegemeenschappen NP RES via e.holsappel@npres.nl.